درآمدی بر شناخت قرآن قسمت پنجم

مهجوریّت قرآن‏

اما این درد را به کجا باید برد که کتابى با این ویژگیهاى بى نظیر، نه در گستره جوامع اسلامى و نه حتّى در میان ما و در حوزه‏ هاى علمیه ، آن گونه که شاید و باید، مورد توجه و بهره بردارى نیست .

آیة اللَّه بهجت رحمه اللَّه علیه از امام خمینى قدس سرّه نقل کرده‏اند که مرحوم آیة اللَّه حاج شیخ عبدالکریم حائرى فرموده است :

عامّه ، عترت را کنار گذاشتند و خاصّه، قرآن را!

چنین است که در قیامت، آورنده و ابلاغ کننده قرآن، به فرستنده آن، بدین‏سان، گله میکند :

وَقَالَ الرَّسُولُ یَرَبِ‏ّ إِنَّ قَوْمِى اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْءَانَ مَهْجُورًا ؛

و پیامبر [ خدا ] گفت: پروردگارا! قوم من این قرآن را رها کردند .

البته در ایران، پس از پیروزى انقلاب اسلامى ، اقدامات فراوانى به منظور وارد کردن قرآن به صحنه زندگى صورت گرفته است؛ ولى بى تردید، تا رسیدن به نقطه مطلوب و پایان دادن به مهجوریّت این کتاب آسمانى، فاصله بسیار است .

شناخت قرآن‏

نخستین گام در راه پایان دادن به مهجوریّت قرآن ، شناخت درست و همه جانبه این کیمیاى هدایت و سعادت است . بدیهى است جامعه به طور عام ، و مراکز علمى و پژوهشى به طور خاص ، تا با کتاب الهى و آثار و برکات آن در عرصه‏ هاى فردى و اجتماعى و مادى و معنوى آشنا نباشند ، در صدد بهره‏ گیرى از آن بر نخواهند آمد . این نکته به قدرى اهمیت دارد که امام خمینى قدس سرّه براى توجه دادن به آن، چنین می‏فرماید :

از تمامى علماى اعلام و فرزندان قرآن و دانشمندان ارجمند، تقاضا دارم که از کتاب مقدّسى که(تِبْیَنًا لِّکُلِ‏ّ شَىْ‏ءٍ)  است و صادر از مقام جمع الهى به قلب نور اوّل و ظهور جمع الجمع تابیده است ، غفلت نفرمایند . این کتاب آسمانى - الهى که صورت عینى و کتبى جمیع اسما و صفات و آیات و بینات است و از مقامات غیبى آن، دست ما کوتاه است و جز وجود اقدس جامع «مَن خُوطِبَ بِه»  از اسرار آن،کسى آگاه نیست و به برکت آن ذات مقدّس و به تعلیم او، خُلَّص اولیاى عظام، دریافت آن نموده ‏اند و به برکت مجاهدات و ریاضت‏هاى قلبیه ، خُلَّص اهل معرفت به پرتوى از آن، به قدر استعداد و مراتب سیر، بهره‏مند شده‏ اند و اکنون صورت کتبى آن ، که به لسان وحى، بعد از نزول از مراحل و مراتب ، بى کم و کاست و بدون یک حرف کم و زیاد به دست ما افتاده است ، خداى نخواسته مباد که مهجور شود و گر چه ابعاد مختلفه آن و در هر بعد، مراحل و مراتب آن، از دسترس بشر عادى دور است، لکن به اندازه علم و معرفت و استعدادهاى اهل معرفت و تحقیق در رشته‏هاى مختلف ، به بیان‏ها و زبان‏هاى متفاوتِ نزدیک به فهم، از این خزینه لایتناهاى عرفان الهى و بحر موّاج کشف محمدى صلى اللَّه علیه و آله بهره‏هایى بردارند و به دیگران بدهند و اهل فلسفه و برهان، با بررسى رموزى که خاصّ این کتاب الهى است و با اشارات، از آن مسائل عمیقْ گذشته ، براهین فلسفه الهى را کشف و حل کرده ، در دسترس اهلش قرار دهند ، و وارستگان صاحب آداب قلبى و مراقبات باطنى، رشحه و جرعه‏اى از آنچه قلب عوالم  از «ادَّبَنى رَبِّى»  دریافت فرموده ، براى تشنگان این کوثر به هدیه آورند و آنان را مؤدب به آداب اللَّه تا حدّ مَیسور نمایند ، و متقّیانِ تشنه هدایت، بارقه‏اى از آنچه به نور تقوا از این سرچشمه جوشانِ (هُدًى لِّلْمُتَّقِینَ)  هدایت یافته ‏اند ، براى عاشقان سوخته هدایت اللَّه به ارمغان آورند ، و بالاخره هر طایفه‏اى از علماى اعلام و دانشمندان معظّم، به بُعدى از ابعاد الهى این کتاب مقدّس، دامن به کمر زده و قلم به دست گرفته و آرزوى عاشقان قرآن را برآورند و در ابعاد سیاسى ، اجتماعى ، اقتصادى ، نظامى ، فرهنگى و جنگ و صلح قرآن، وقتْ صرف فرمایند ... . هان، اى حوزه‏هاى علمیه و دانشگاه‏هاى اهل تحقیق! به پاخیزید و قرآن کریم را از شرّ جاهلان متنسِّک و عالمان متهتّک  که از روى علم و عمد، به قرآن و اسلام، تاخته‏[اند] و مى‏تازند، نجات دهید و این جانب، از روى جِد ، نه تعارف معمولى ، مى‏گویم از عمر به باد رفته خود در راه اشتباه و جهالت، تأسف دارم . و شما اى فرزندان برومند اسلام! حوزه‏ ها و دانشگاه‏ها را از توجه به شئونات قرآن و ابعاد بسیار مختلف آن، بیدار کنید . تدریس قرآن در هر رشته‏اى از آن را مَحطّ نظر  و مقصد اعلاى خود قرار دهید . مبادا خداى ناخواسته در آخر عمر - که ضعف پیرى بر شما هجوم کرد - ، از کرده‏ها پشیمان و تأسف بر ایام جوانى بخورید، همچون نویسنده . شایان ذکر است که مشابه آنچه در پایان فرمایش امام خمینى قدس سرّه آمده ، در سخنان دیگر بزرگان (مانند : فیض کاشانى و ملا صدرا) نیز به گونه‏ اى دیگر، مطرح شده است .

تأمّل در این سخنان هشدار دهنده و تنبّه‏ آفرین ، ایجاب می‏کند که فضلاى جوانِ حوزه ‏هاى علمیّه ، در آغاز زندگىِ علمى خود ، قبل از هر چیز با جایگاه قرآن کریم در عرصه‏ هاى معارف اعتقادى ، اخلاقى و عملى آشنا باشند ، که اگر چنین آگاهى‏اى براى آنان پدید آمد ، با همه توان تلاش خواهند کرد تا از انوارِ اسرار این کتاب آسمانى بهره‏مند شوند و دیگران را نیز برخوردار نمایند و بدین سان در اواخر عمر ، بر گذشته خود ، افسوس نخواهند خورد ، و البتّه براى آگاهى با جایگاه این کتاب آسمانى در عرصه حقایق هستى و معارف دینى ، باید به سراغ بهترین قرآن‏شناس رفت.

بهترین قرآن‏ شناس‏

تردیدى نیست که بهترین قرآن‏ شناس ، فرستنده قرآن - یعنى خداوند منّان - است ، و پس از او ، پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله و اهل بیتِ آن بزرگوار علیهم السلام ؛ زیرا شناخت آنان بر اساس حدس و گمان نیست؛ بلکه بر پایه وحى و الهام الهى است . بنابر این ، آنچه قرآن در توصیف خود بیان کرده ، و آنچه پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام در تعریف این کتاب آسمانى فرموده ‏اند ، بهترین و متقن‏ ترین سند قرآن‏ شناسى است .

این متن از مجموعه کتاب های شناخت نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث نوشته آیت الله محمدی ری شهری برداشت شده است.